Información Turística de Gaubea, Alava, España

Informazio orokorra:

Gaubea/Valdegovia udalerria. Azalera: 243,99 km². Biztanleak: 1151. Gaubea Arabako hego-mendebaldean dago, eta Burgosko probintzian bete-betean sartzen den falka bat eratzen du. Gaubea: ibarra eta haitza, Gaubea haitza. Jatorrizko izena Valle de Gaubea izan zen, gaur egun Gaubea. Antzina-antzinatik egon da jendeztatuta, eta aztarna interesgarriak gorde dira, hala nola Corroko eta Pinedoko koba artifizialak, Santa Luzia - Santa Olallako nekropolia, Corron, San Martin Valparaiso, Villanuevan, eta Lastrako historiaurreko herrixka gotortuak, Carancan.

Erdi Aroan inguru guztia zaintza toki garrantzitsua izan zen, Arabatik eta Gaztelatik itsasorantz zihoazen bideetan.

Garrantzizko iragan hartatik lekukotasun asko geratu dira, hala nola dorreak eta jauretxeak. Horien guztien artean, Varonarren dorrea nabarmentzen da. Villanañen dago, eta XIV. mendearen amaieran eraiki zuten. Duela gutxi zaharberritu egin dute. Gorde diren beste dorre batzuk dira Luiando eta Hurtado Mendoza leinuaren dorrea, XVI. mendekoa, Espejon, eta Salazartarren dorrea, XIV. mendean eraikia, Nograron.

Villanañetik gertu, Tumecillo ibaiaren ondoan, Angostoko Andre Mariaren santutegia dago, zuhaitzez beteriko inguru natural batean. Barruan, Ama Birjinaren Erdi Aroko irudi interesgarri bat dago, XVI. mendeko erretaula on baten erdian.

Gaur egun Gaubean ezin da bisitatu gabe utzi Valderejoko Parke Naturala. 1992. urtean izendatu zuten parke natural, eta inguruan kareharrizko hormatzarrak ditu: Recuenco (1239 m), Vallegrull (1226 m) eta Arrayuelas (1116 m) dira garaienak, eta zerumuga ixten, Karria haitza, bere horma bertikal zirraragarriekin.

Herrixkak:

· Acebedo: Altitudea: 740 m. Biztanleak: 9. Kontzeju hau sakonune gorabeheratsu batean dago, Gasteiz-Boveda errepidearen adar ugarietako batean.

Ondarea: San Joan Ebanjelariaren eliza. Abside erdizirkularra eta dorre karratua du. Erretaula nagusia rococoa da.

Jaiak: irailean.

· Astulez: Altitudea: 660 m. Biztanleak: 8. Historia: Herri hau bazter pintoresko batean dago, tontor garai izugarriek inguratuta. Haitzetako erpin bat aukeratu zuten Goi Erdi Aroan (X. mendea) gaztelu bat jartzeko, Gaubeako alde horretan nahiz itsasoranzko bidean aterpe, defentsa eta zaintza toki izan zedin. Burdin Aroan bazegoen han kokaleku bat. Gesaltza Añanako hiribilduari erantsi zitzaion 1290. urtean, Antso. IV. aren pribilegio baten bidez, 1481. urtean bereizi zen arte. Hijarreko Jaurerrikoa izan zen.

Ondarea: San Millanen parrokia eliza. Oso antzinako estilo erromanikokoa da, eta oinplano laukizuzena du. Abside biribilak leihate ederra dauka. Erretaula nagusia barrokoa da.

· Bachicabo: Altitudea: 653 m. Biztanleak: 45. Historia: Kontzeju hau izen bereko haitz eskergaren oinean dago. Garrantzi handia du Arabaren Goi Erdi Aroko historian, eta 1028an idatzitako agiri batzuetan San Martinen eliza, tenplu edo monasterioa aipatzen da. Valliocabo gisa ageri da 1012. urtean; geroago, 1028.an, Baliocabo gisa, eta 1176. urtean Baliococo zen.

Ondarea: San Martinen parrokia eliza. Errenazimentuko ataria du, erromanikoko lan batzuk gorderik. Erretaula nagusia barrokoa da, eta koru txiki bat dauka.

Jaiak: azaroaren 11n, (San Martin).

· Barrio: Altitudea: 701 m. Biztanleak: 25. Historia: Kontzeju hau haitzen arteko bazter pintoreskoan dago. Haitz horietako batean, Berbeia haitzean, Erdi Aroko gaztelua eta herrixka egon ziren garai batean. Dirudienez, Brontze Aroko azken aldiko herrixka bat egon zen han kokaturik. Litekeena da, historiaurreko herrixka bat egotea Los Castros deritzon gainean.

Ondarea: Andre Mariaren parrokia eliza. Nabe bakarra du. Eliz atariaren gainean kanpaiei dagokien gorputza dago, eta horren gainean, erlojuak jasotzeko gorputza. Erretaula nagusia churriguereskoa da, eta alboko kaperak eta gangak, gotikoak.

Mellerako Andre Mariaren baseliza. Mendi lepo baten behealdean dago, Karabo haitzaren eta baselizaren izen bera duen haitzaren artean. Kapera txiki bat da, Ama Birjinaren XVII. mendeko erretaula bat duena. Ama Birjinaren tailua XIII. mendekoa da.

Jaiak: irailaren 8an, (Andre Mariaren Jaiotza).

· Basabe: Altitudea: 690 m. Biztanleak: 17. Historia: Kontzeju honen jatorria Komunioiko antzinako San Martinen monasterioa da.

Ondarea: Salbatzailearen parrokia eliza. Aztarna ugari gordetzen du bere jatorri erromanikotik: harburuak, teilatuko lauzak, ataria eta ganga. Elizaren oinean dorre gotor eta landugabea dago, agerian dituela armarri zatitua, bi azeri lotu eta bost lis lore, Zorrilla eta Artze familien arteko loturaren erakusgarri.

Jaiak: urriko lehen igandean eta uztailean.

· Bellojin: Altitudea: 627 m. Biztanleak: 5. Historia: Villamaderneko herri hau terraza baten gainean dago. Kokalekua, batzuen aburuz, antzinako Belegia izan zen.

Ondarea: San Kornelio parrokia eliza. Antzina-antzinako erromanikoko ale ederra da. Abside erdizirkularra du, eta motibo zoomorfo nahiz antropomorfoekin landutako harburuak dauzka, bai eta atari ederra ere. Dorrea tenpluaren oinaldean dago, eta dorrearen goiko gorputzean kanpaiak daude. Dorreak txikia baina ederra den tenplu erromaniko honen silueta nabarmenarazten du. Erretaula nagusia neoklasikoa da, eta aipatzeko moduko kapitel apainduak dauzka.

· Boveda: Altitudea: 691 m. Biztanleak: 83. Historia: Kontzeju hau Gaubeako mendebaldeko muturrean dago, Omecillo ibaiaren ertzean. Historiaurrean tokian bizi izan ziren pertsonen lekuko, zutik dirau Ribotako trikuharriak. Jada 1175ko agiri batean agertu zen haren izena.

Ondarea: San Bizenteren parrokia eliza. Gurutze latindarreko oinplanoa du, eta egitura barrokoa. Fabrika barrokoa da. Erretaula nagusia, neoklasikoa; erliebe interesgarriak dituen tabernakulu ona dauka, erretaula baino lehenagokoa.

Jaiak: maiatzean, Igokundearen inguruan.

· Caranca: Altitudea: 600 m. Biztanleak: 14. Historia: Caranca-Mioma kontzejuko herri hau Tumecillo ibaiaren gainean dago. Burdin Aroko aztarnak aurkitu dituzte inguruan. Lalastrako herrixka gotortua nabarmendu behar da. Mendeetan zehar hainbat herri kokatu ziren bertan, Erdi Aroko aldi ilunera arte. Caranka gisa ageri da 1028ko agiri batean.

Ondarea: San Joan Bataiatzailearen parrokia eliza. Oinplano laukizuzena du, eta jatorrizko eraikuntza erromanikoaren aztarna batzuk gorde ditu.

Jaiak: ekainaren 24an.

· Corro: Altitudea: 680 m. Biztanleak: 26. Historia: Corrotik hegoaldera, Solapeña deritzen haitz eta harri gorri batzuetan, koba artifizial batzuk zulatu eta etxebizitza nahiz hilobitarako erabili zituzten.

Ondarea: San Mikelen parrokia eliza. Oinplano laukizuzena du. Eliz atarian harburu erromanikoen aztarnak daude. Erretaula nagusia errenazentista da, eta Arrosarioko Ama Birjinaren irudia dauka. Omecillo ibaiaz haraindi, muino txiki batean, San Vitoresen baseliza dago.

Jaiak: abuztuan.

· Espejo: Altitudea: 500 m. Biztanleak: 234. Historia: Kontzeju honen iragana Historiaurrera ere iristen da, inguruetan bildutako aztarna arkeologikoen arabera; aztarna garrantzitsuenak erromanizazio garaikoak dira. Bertatik garrantzi handiko erromatar bidea igarotzen zen, Vindeleia (Larrazubi) eta Flaviobriga lotzen zituena. Erdi Aroan, bestalde, Gesaltzan ekoitziriko gatzaren igarobide izan zen.

Ondarea: Aurrealdean armarria duten XVI. eta XVIII. mendeko jauretxeak nabarmendu behar dira. Salazartarren dorrea. Leinuaren armarria du aurrealdean.

Salbatzailearen parrokia eliza. Oinplano biribila du. Erretaula churriguereskoa da, eta erdi-puntuko ataria du. Oinaldean oinplano laukizuzeneko dorrea du.

Jaiak: abuztuan.

· Fresneda: Altitudea: 601 m. Biztanleak: 19. Historia: Kontzeju hau bi mendiren artean dago, Arkamu mendilerroan. Fraxeneta izenaz ageri da XI. mendean. Garai batean Lakozmonteko udalerrikoa izan zen, 1927. urtean Gaubeakoan sartu zen arte.

Ondarea: Andre Mariaren Jasokundearen eliza. Fabrika barrokoa du. Oinplano laukizuzenekoa, erretaula nagusia neoklasikoa du. San Mikelen Errenazimentuko irudia eta Arrosarioko Ama Birjinaren irudi neoklasikoa dauzka.

Jaiak: uztailaren erdialdean.

· Guinea: Altitudea: 707 m. Biztanleak: 17. Historia: Kontzeju hau Lakozmonteko korridorearen eta Gaubeako lurren arteko mugan dago. Bertan zaldun tenplarioen komentu bat izan zen aztarnak daude. Kokaleku estrategikoa izaki, Erdi Aroan defentsa dorre bat eraiki zuten.

Ondarea: San Martinen parrokia eliza. Herriko eraikin nagusia da. Fabrika barrokoa du, eta bi arkuko eliz ataria. Erretaula nagusia rococoa da, eta dorrea, karratua.

Jaiak: azaroaren 11n (San Martin), baina irailean ospatzen dira.

· Gurendes: Altitudea: 580 m. Biztanleak: 40. Historia: Gurendes-Quejo kontzejuko herri hau Omecillo ibaiaren ertzean dago. Hiru alde ditu: goialdea, erdialdea eta barrenaldea. Salbatzailearen monasterioa egon zen XI. mendean, Donemiliaga Kukulako eskritura baten arabera.

Ondarea: Dorretxea. Oinplano laukizuzenekoa da. Aurrealdea iparraldera begira du eta atzealdea hegoaldera. Dorrea moztuta dago, eta gerrari lotutako aspaldiko iragana agerian uzten duten zenbait ezaugarri gorde ditu.

San Mikelen parrokia eliza. Oinplano laukizuzena du. Erretaula nagusia barrokoa da. Tabernakulu ate bikaina du, Ecce Homo tailuarekin. Izarreko Andre Mariaren irudi erromanikoa dauka.

Jaiak: uztailean.

· Karkamu: Altitudea: 654 m. Biztanleak: 30. Historia: Kontzeju hau lautada batean dago, Omecillo ibaiaren ezkerreko ertzean. Antza denez, Martin Varona Villanañekoak fundatu zuen XI. mendean. Herria lehen aldiz 1025. urtean agertu zen aipatuta, Carcamu izenaz. Garai batean, Lakozmonteko Ermandadekoa izan zen, eta 1927ra arte ez zen Gaubeako udalerrian sartu.

Ondarea: Jasokundearen eliza. Erromanikoa da, eta geroagoko eranskinak ditu. Erretaula nagusia rococoa da, eta San Joanen irudi gotikoa dauka, izen bereko baselizatik ekarria.

San Joan Bataiatzailearen baseliza. Zistertar tenplu soila da, nabe bakarrekoa eta Arabako estilo erromanikokoa (XI. mendea).

Jaiak: abuztuaren 26an.

· Lahoz: Altitudea: 929 m. Biztanleak: 4. Historia: Valderejoko kontzejuko herri honetan XIV. mendeko Lahozko dorretxearen hondakinak egon ziren duela gutxi arte. Valderexoko forua jaso zuen 1273an.

Ondarea: Done Jakueren eliza. Nabearen gorputza egoera larrian dago, itxita eta kontrahorma sendo batzuen bidez eutsita. Atea gotikoa da, eta erretaula nagusia, neoklasikoa.

Jaiak: Igokundearen astelehenean eta irailean.

· Lalastra: Altitudea: 913 m. Biztanleak: 11. Valderejoko kontzejuko herria da. Valderejoko ibarrean dago, ibarraren egitura antiklinala eratzen duten malkar biluzietara begira.

Ondarea: Ama Birjinaren Deikundearen eliza. Eite soila du, eta ataria arku zorrotzekoa da. Kanpai horma oinaldean du.

Jaiak: irailean.

· Mioma: Altitudea: 780 m. Biztanleak: 14. Caranca-Mioma kontzejuko herria da. Inguru menditsuan dago, eta albo banatan haizemaile batzuen gisa hedatzen diren bi muino nabarmen ditu.

Ondarea: San Erroman eliza. Oinplano laukizuzena eta burualde erdizirkularra ditu. Eliz atari landatarrak tenpluaren ataria babesten du. Azken horren arkua zorrotz samarra da, eta bi irtengune ditu. Oinaldean, bi dorregorputz daude.

Jaiak: azaroaren 18an, (San Erroman).

· Nograro: Altitudea: 664 m. Biztanleak: 17. Historia: Kontzeju hau Arcena mendilerroko tontorrek inguratzen dute. Bertako biztanleei zurrukeroak esaten zaie. Brontze Aroko aizkorak aurkitu dituzte azaleko aztarnategi batean. Idatziz, lehen aldiz 958. urtean aipatu zen, Donemiliaga Kukulako Kartularioan, Nogrado izenaz. Gero Nograno gisa agertu zen, eta, azkenik, Nograro 1299tik aurrera. Erdi Arotik izan da Gaubeako Ermandadeko kide.

Ondarea: Calderondarren eta salazartarren dorretxea. XIV. mendearen bukaeran eta XV.aren hasieran eraiki zuten. Fatxadak gorde dira, bai eta goialde almenadunaren aztarnak ere.

Andre Mariaren parrokia eliza. Oinplano laukizuzenekoa da, oinaldean dorrea duela. Erretaula nagusia barrokoa da; San Mikelen eta Arrosarioko Ama Birjinaren irudiak ditu, eta dorrea karratua da.

Herriko pertsona ospetsuak: Pedro Fontecha Salazar, XVIII. mendeko legelaria; zenbait lan idatzi zituen Bizkaiko foruen alde.

· Osma: Altitudea: 580 m. Biztanleak: 57. Kontzeju hau Arcena mendilerroaren oinean dago, guztiz iparmendebaldean. Humecillo ibaia igarotzen da bertatik. Arabako azken herria da Burgosko Losa ibarrera sartu aurretik.

Ondarea: Andre Mariaren parrokia eliza. Nabe bakarra du, eta eliz atari soilak erdi-puntuko bi arku ditu. Dorrea karratua da, eta goiko gorputza du. Gurutzeria gotikoa du, eta erretaula nagusi barrokoa mihiseduna da; estilo bereko San Antonioren eta Arrosarioko Ama Birjinaren irudiak.

· Pinedo: Altitudea: 720 m. Biztanleak: 22. Historia: Kontzeju honen jatorrizko izena Pinetto edo Pinello izan zen. Koba artifizialak ditu, eta haien barrunbeak bizitzeko, otoitz egiteko edo hilobitarako erabili zituzten. Pinedon dorrea ere egon zen garai batean.

Ondarea: San Joan Bataiatzailearen parrokia eliza. Oinplano laukizuzena du, eta erdi-puntuko arkua duen dorre batetik sartzen da tenplura. Erretaula nagusia neoklasikoa da.

Jaiak: ekainaren 24an.

· Quejo: Altitudea: 680 m. Biztanleak: 7. Historia: Gurendes-Quejoko kontzejuko herri hau Arcena mendilerroaren iparraldean dago. Kesko izenaz zen ezagun 1087. urtean, Donemiliaga Kukulako agiri baten arabera.

Ondarea: San Julian parrokia eliza. Goi Erdi Aroan egon zen zenobioaren jatorrizko deiturari eutsi dio. Egitura erromanikoko nabe bakarra du, eta dorrea oinaldean.

Jaiak: urtarrilaren 7an (San Julian) eta urrian.

· Quintanilla: Altitudea: 737 m. Biztanleak: 10. Kontzeju hau malda leun batean dago kokatuta, trokarte baterantz apur bat etzana.

Ondarea: San Julianen eta Santa Basilisaren eliza. Aztarna erromanikoak dauzka. Oinplano laukizuzena eta nabe bakarra ditu. Erretaula nagusia barrokoa da, eta Doloreetako nahiz Arrosarioko Ama Birjinaren irudiak dauzka.

Zumarreko Andre Mariaren baseliza. Oinplano laukizuzenekoa da, eta erdi-puntuko arkua du atarian.

Jaiak: urtarrilaren 9an (San Julian eta Santa Basilisa).

· Ribera: Altitudea: 750 m. Biztanleak: 0. Historia: Valderejoko kontzejuko herri hau Arcena mendilerroaren oinean dago. Valderexoko forua jaso zuen Alfontso X.aren eskutik 1273. urtean, Villamardones, Lalastra eta Lahozekin batera. Herri hustua da, desagertua.

Ondarea: San Estebanen parrokia eliza. Nabeak kanoi zorrotzeko ganga du, burualdea zuzena eta leihate protogotiko bat. Kanpai horma erromanikoa du nabearen oinaldean. Ataria, harburuak eta kapitelak erromanikoak dira jatorriz. Tenpluaren burualdean estilo gotiko linealeko pintura muralak daude.

· Tobillas: Altitudea: 658 m. Biztanleak: 20. Historia: Kontzeju hau Omecillo ibaiaren ondoan dago, Gaubea haitzaren oinean. Antzinako izena Tobiellas zen, eta jatorria IX. mendeko Tobillaseko San Erroman deituriko monasterioan du.

Ondarea: San Erromanen parrokia eliza. Antzinako monasterioa gogorarazten du; haren osagai asko geratu baitzaizkio, batez ere iparraldeko fatxadako harburuak eta erlaitzak.

Jaiak: abuztuan.

· Tuesta: Altitudea: 549 m. Biztanleak: 94. Historia: Kontzeju hau goragune txiki bateko ordokian dago. Etxe batzuk XVI. eta XVII. mendeetakoak dira. Familia nobleenak izandako etxe armarridun ederrak gorde dira.

Ondarea: Jasokundeko Andre Mariaren parrokia eliza. Zoragarria da, arte erromanikotik gotikorako trantsizioaldiaren Arabako erakusgarri. Ziurrenik, XII. mendearen bigarren erditik XIII. mendearen lehen erdira bitartean eraiki zuten. Atari eder bat du, aingeruz eta pertsonaz, piztiaz eta munstroz, hegaztiz eta landarez apaindurikoa hainbat eszenatan. Erretaula bere jatorrizko tokitik mugitu zuten, eta XVI. mendean landutakoa da. Elizak barnean duen beste altxor bat Andre Mari Zuriaren eskultura bikain bat da.

Jaiak: abuztuaren 15ean.

· Valluerca: Altitudea: 763 m. Biztanleak: 7. Historia: Kontzeju hau sakonune batean dago, lur menditsuan. Valluercako dorrea egon zen garai batean, El Manzanal deritzon muinoan ziurrenik.

Ondarea: Andre Mariaren Jasokundearen eliza. Landa estiloko eliz ataria du. Nabe bakarrekoa da, eta kanoi ganga eta abside erdizirkularra ditu.

Jaiak: ekainaren 29an.

· Villamaderne: Altitudea: 550 m. Biztanleak: 32. Historia: Kontzeju hau Omecillo ibaiak eratutako ibar edo korridore zabalaren ezkerraldean dago, eta etxeak hegal leun batean daude. Antzinako hainbat bideren ibilbidean dago, bai eta gatzaren bideen sarean ere.

Ondarea: Donemiliagaren parrokia eliza. Aztarna erromaniko ugari dauka. Mende hasieran zabaldu egin zuten, eta eraikuntza zaharreko osagai batzuk ezkutuan utzi zituzten.

Zaharberritzeari esker, ordea, osagai horiek berreskuratu egin dira. Kanpai horma lerdena eta erretaula nagusi barrokoa nabarmendu behar dira. Santa Luziaren baseliza. Eliz atari txiki bat du bereizgarri, erdi-puntuko arku handi baten azpitik baitu sarrera.

Jaiak: irailean, Santa Luzia baselizan.

· Villamardones: Altitudea: 900 m. Biztanleak: 0. Historia: Valderejoko kontzejuko herri hau X. eta XI. mendeetako birpopulatze fenomenoarekin dago loturik. Villamardonesen Goi Erdi Aroko bi monasterio izan ziren, Mardoneseko Done Jakueri eta Mardoneseko Andre Mariari eskainiak. Valderexoko forua jaso zuen 1273an. Gaur egun hustuta dago.

· Villanañe: Altitudea: 551 m. Biztanleak: 100. Historia: Kontzeju hau Omecillo eta Tumecillo ibaietatik hurbil dago. Hiri goienean, Medropio mendiaren hegaletan, Brontze Aroko amaierako eta Burdin Aroko herrixka bat egon zen, erromatarren garaian ere jarraitu zuena. Goi Erdi Aroan oso populatuta zegoen. Villanañe beti egon da Gaubeako Ermandadearekin loturik.

Ondarea: Varonarren dorre jauregiaren historia eta arte multzoa.

Andre Mariaren parrokia eliza. Oinplano laukizuzena eta burualde poligonala ditu. XVI. mendearen erdialdean eraiki zuten. Ataria estilo errenazentistakoa da.

Angostoko Andre Mariaren santutegia. Tenplua eraikin zaharberritu oso ederra da, eta jatorrizko eraikuntza gotikoari antzematen zaio. Ibaiaren ondoan, ederki apaindutako inguru batean, Hernando Martin artzainaren haizpea dago; tradizioaren arabera, hark aurkitu zuen Ama Birjinaren irudia 1089. urtean.

Jaiak: abuztuan.

· Villanueva de Valdegovia: Altitudea: 552 m. Biztanleak: 184. Historia: Kontzeju hau Gaubeako udalerriko hiriburua da. Jatorriak Historiaurrean ditu, Brontze Aroan, eta horren lekuko da San Pedro gaineko Historiaurreko herrixka. Erromatarren garaira arte iraun zuen, eta trinko birpopulatu zuten IX., X. eta XI. mendeetan. Auzia gertatu zen XIV. eta XV. mendeen artean, ibarrak uko egin baitzion Burgoseko izateari. Azkenik, XV. mendearen erdialdean, Arabako Ermandadeen Ordenantzen arabera gobernatzen hasi zen. Napoleonen inbasioan, alde horretan gertatu ziren Gasteizko Batailaren atarikoak.

Ondarea: Angulo familiaren jauretxea. Familia horretan eragin handiko notario eta erregistratzaileak egon ziren. Jauretxeak XVI. mendeko atari errenazentista ederra du, eta armarri bikain bat apaingarri.

San Julianen eta Santa Basilisaren parrokia eliza. Nabe bakarrekoa, joan den mendearen erdialdean berreraiki zuten, jatorrizko fabrika erromanikoaren zati bat gorderik. Dorrea oinplano karratukoa da, eta antzinako egikera duen eliz atariak lau sarrera ditu erdi-puntuko arkuekin.

Jaiak: zaindariaren jaiak urtarrilaren 7an (San Julian eta Santa Basilisa), eta uztailean.